تأثیر پنهان کافئین بر خواب: چرا قهوه، حتی پس از به‌خواب‌رفتن، مغز شما را بیدار نگه می‌دارد؟
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که مصرف قهوه و سایر نوشیدنی‌های کافئین‌دار می‌تواند حتی پس از به‌خواب‌رفتن شما، فرآیند بازیابی شبانه مغز را مختل کند. این یافته‌ها، تصور رایج درباره تأثیر کافئین را به چالش می‌کشد و اهمیت توجه به زمان مصرف قهوه را بیش از پیش نمایان می‌کند.
کافئین، فعال‌کننده مغز در خواب
دانشمندان دانشگاه مونترال در مطالعه‌ای که نتایج آن در مجله "Communications Biology" منتشر شد، دریافتند که کافئین باعث افزایش فعالیت مغز در طول خواب می‌شود. این افزایش فعالیت، مانع از استراحت عمیق و بازسازی مناسب مغز می‌شود. به عبارت دیگر، مغز شما در طول شب به‌جای ورود به حالت استراحت کامل، همچنان درگیر پردازش اطلاعات و هوشیاری باقی می‌ماند.
تحقیقی که به چالش می‌کشد
در این پژوهش، ۴۰ داوطلب سالم دو بار در آزمایشگاه به خواب رفتند: یک بار پس از مصرف کافئین و بار دیگر پس از مصرف دارونما. داده‌های ثبت‌شده توسط EEG و تحلیل‌های هوش مصنوعی نشان داد که کافئین، مغز را در یک حالت "بحرانی" قرار می‌دهد؛ حالتی که بین نظم و بی‌نظمی قرار دارد و مغز را به‌طور فعال درگیر نگه می‌دارد. این وضعیت گرچه در بیداری می‌تواند مفید باشد، اما در شب مانع از "خاموش‌شدن" کامل مغز و بازیابی صحیح آن می‌شود.
جوانان، حساس‌تر به کافئین
این تأثیرات به‌ویژه در جوانان ۲۰ تا ۲۷ سال به وضوح بیشتری مشاهده شد. در این گروه سنی، امواج آهسته مغزی (آلفا و تتا) که با خواب عمیق و ترمیمی مرتبط هستند، کاهش یافته و در مقابل، امواج سریع بتا که نشان‌دهنده بیداری هستند، افزایش پیدا کرده بودند. محققان بر این باورند که این پدیده به حساسیت بالاتر جوانان به کافئین مرتبط است؛ چراکه مغز در این سنین، گیرنده‌های آدنوزین بیشتری دارد و کافئین با مسدودکردن این گیرنده‌ها، تأثیر قوی‌تری اعمال می‌کند.
تأثیر کافئین با افزایش سن
با افزایش سن، تعداد این گیرنده‌های آدنوزین کاهش می‌یابد و به همین دلیل، تأثیر کافئین بر خواب نیز خفیف‌تر می‌شود. در افراد ۴۱ تا ۵۸ سال، اثرات کافئین بر خواب کمتر مشهود بود. بااین‌حال، محققان تأکید می‌کنند که حتی در بزرگسالان نیز مصرف قهوه در ساعات پایانی روز می‌تواند فرآیند بهبود کامل مغز را مختل کند و مانع از استراحت بهینه آن شود.
اثر دارونما: ذهن شما قوی‌تر از آن چیزی که فکر می‌کنید
نکته جالب توجه دیگری که در تحقیقات پیشین نیز مشاهده شده بود، این است که حتی قهوه بدون کافئین نیز می‌تواند سطح هوشیاری و تمرکز را افزایش دهد. این تأثیر بیشتر ناشی از انتظار ذهنی افراد است؛ به این معنی که مغز صرفاً با تصور وجود کافئین، واکنش‌های مشابهی را نشان می‌دهد.
