Ocena ryzyka związanego z nowymi substancjami psychoaktywnymi w świetle procedur unijnych oraz ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii

Standard approach to defining notions of narcotic drugs and psychotropic substances is scheduling them in appendices to drug laws. This method is precise, although not very flexible. It also raises questions regarding scientific evidence used to put substances on such schedules. In case of new psychoactive substances, this problem is aggravated by a lack of sufficient scientific knowledge, which leads to the decision-making process being strongly influenced by the precautionary principle. Nevertheless, there are several attempts in the current legislation to rationalise this process. Under EU regulations, the procedure follows three separate steps: collection of scientific data by EMCDDA and Europol and their assessment by the EMCDDA Scientific Committee, recommendation by the European Commission based on that assessment and the European Council decision on eventual control. The schedules were supplemented in Poland in the year 2009–2015 in a rather chaotic way as altogether about 160 substances became subject to control. This has changed recently. In 2015, a special list of new psychoactive substances was introduced, with substances to be scheduled by the minister of health on recommendation by the special risk assessment unit. However, there is no clear separation between collection and assessment of the scientific data by independent experts on the one hand and recommendations by some other body on the other. The risk assessment unit combines both activities and has a predominantly bureaucratic character. This illustrates dilemmas while attempting to create evidence-based risk assessment procedures.

StreszczenieStandardowa metoda definiowania obowiązujących w prawie pojęć, takich jak „środek odurzający” i „substancja psychotropowa”, polega na tworzeniu wykazów tych substancji stanowiących załączniki do stosownych aktów prawnych. Jest to metoda precyzyjna, ale mało elastyczna. Równocześnie rodzi ona pytanie o kryteria umieszczania substancji w takich wykazach: na ile mają one naukowy charakter, a na ile uwzględniają przesłanki polityczne lub inne. W przypadku nowych substancji psychoaktywnych problem pogłębia brak dostatecznej wiedzy naukowej, co powoduje, że decyzje o kontroli podejmowane są często pod wpływem zasady ostrożności. Niemniej, mamy dzisiaj do czynienia z różnymi próbami racjonalizacji procesu uzupełniania tych wykazów. W prawie unijnym przewidziana jest bardzo rozbudowana procedura wyróżniająca wyraźnie trzy fazy: 1) zebranie materiałów przez EMCDDA (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction) i Europol (European Police Office) oraz ich naukowa ocena przez Komitet Naukowy EMCDDA, 2) rekomendację Komisji Europejskiej na podstawie raportu Komitetu i 3) decyzję o kontroli podejmowaną przez Radę Europejską. W Polsce w latach 2009–2010 uzupełnianie list kontrolowanych substancji odbywało się w sposób dość żywiołowy i niejako hurtowy: w sumie poddano kontroli ok. 160 substancji. W 2015 roku wprowadzono specjalną listę nowych substancji psychotropowych uzupełnianą przez ministra zdrowia na podstawie rekomendacji Zespołu ds. oceny ryzyka. W przeciwieństwie do rozwiązań unijnych, brak jest jednak w Polsce wyraźnego rozdzielenia gromadzenia i oceny danych przez niezależnych ekspertów od dokonywania rekomendacji przez ciało o biurokratycznym charakterze. Wspomniany zespół mający urzędniczy charakter łączy bowiem te dwie funkcje. Ilustruje to kłopoty, jakie m.in. napotykają próby oparcia procedur oceny ryzyka na czysto naukowych kryteriach.