امروزه با پیشرفت علم پزشکی، آزمایشات متعددی برای تشخیص زود هنگام بیماری‌ها انجام می‌شود. با استفاده از آزمایشاتی که بر روی خون، ادرار و... انجام می‌شود، می‌توان علائم برخی از بیماری‌ها را مشاهده کرد و به این ترتیب از پیشرفت آن جلوگیری به عمل آورد. آزمایشاتی که بر روی خون انجام می‌شود، طیف گسترده‌ای از آزمایشات پزشکی را شامل می‌شود. در حقیقت شاید بتوان آزمایش خون را به عنوان مهمترین قسمت در تشخیص بعضی بیماری‌ها دانست. با آگاهی از اهمیت انواع آزمایش خون، در این مقاله قصد داریم تا به توضیحاتی درباره آزمایش خون ANA بپردازیم و مطالبی را در رابطه با آن عنوان کنیم.
آزمایش خون ANA چیست؟
در ابتدا لازم است تا عنوان کنیم که ANA مخفف عبارت Antinuclear Antibody و به مفهوم آنتی بادی‌های علیه هسته است. در واقع آنتی بادی‌های علیه هسته به دسته‌ای از آنتی بادی‌ها در بدن گفته می‌شود که نمی‌توانند بین خودشان تفاوت قائل شوند. اگر بر اساس آزمایش خون ANA آنتی بادی‌های علیه هسته در بدن مشاهده شوند، می‌تواند به معنی وجود یک اختلال خودایمنی در بدن شخص باشد. اختلالات خودایمنی سبب می‌شوند که سیستم ایمنی بدن، خود به بافت‌ها و سلول‌های بدن حمله کند. این اختلالات در بیشتر مواقع می‌توانند مشکلات زیادی را به وجود آورند.
ANA با اجزای سلول‌های سالم بدن واکنش نشان می‌دهد و علائم و نشانه‌هایی مانند التهاب بافت و اندام، درد مفاصل و عضلات و خستگی ایجاد می‌کند. ANA به طور خاص مواد موجود در هسته سلول را هدف قرار می‌دهد، از این رو «ضد هسته» نامی‌ده می‌شود. با توجه به این که این آنتی بادی تنها به سلول‌های هسته حمله می‌کند، امکان حمله آن به بافت‌های سالم، کم خواهد بود؛ چراکه دسترسی به هسته در بافت‌های سالم امکان‌پذیر نیست. با این حال ANA می‌تواند با مواد هسته در سلول‌های آسیب دیده و یا در حال مرگ واکنش نشان دهد و مشکلاتی را برای بافت ایجاد نماید.
آنتی بادی‌ها، پروتئین‌هایی هستند که سیستم ایمنی بدن شما برای مقابله با مواد خارجی مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها ایجاد می‌کند. اما در عوض آنتی بادی‌های علیه هسته به سلول‌های خود حمله می‌کنند. در ادامه لازم است تا بدانیم این آزمایش در چه مواردی انجام خواهد شد و نتایج حاصل از آن، بیانگر چه خواهد بود.
موارد کاربرد آزمایش خون ANA
آزمایش ANA یکی از آزمایشات اولیه برای کمک به تشخیص اختلال خودایمنی مشکوک یا رد سایر شرایط با علائم و نشانه‌های مشابه است. آزمایش خون ANA ممکن است در مورد بیماری‌های مختلفی مثبت باشد. به طور مثال بیماران مبتلا به اختلال خودایمنی لوپوس اریتماتوی سیستمیک (SLE) تقریباً همیشه از نظر ANA مثبت هستند، اما درصد بیماران مبتلا به سایر اختلالات خودایمنی که دارای نتایج ANA مثبت هستند، متفاوت است. لازم به ذکر است که ممکن است آزمایش ANA به خصوص در سطوح پایین برای برخی از بیماران یا حتی افراد سالم مثبت شود؛ این نظر پزشک است که تعیین می‌کند کدامیک از افراد دارای نقص خودایمنی هستند و باید تحت درمان قرار گیرند.
اگربخواهیم به طور دقیق‌تر توضیح دهیم که آزمایش خون ANA برای تشخیص چه نوع بیماری‌های کاربرد دارد، می‌توانیم به صورت خلاصه موارد زیر را مطرح کنیم:
- لوپوس اریتماتوی سیستمیک (SLE) : این بیماری شایع‌ترین نوع لوپوس است، یک بیماری مزمن که چندین قسمت از بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از جمله مفاصل، رگ‌های خونی، کلیه‌ها و مغز.
- آرتریت روماتوئید: بیماری است که باعث درد و تورم مفاصل، بیشتر در دست و پا می‌شود.
- اسکلرودرما: یک بیماری نادر که بر روی پوست، مفاصل و رگ‌های خونی تأثیر می‌گذارد.
- سندرم شوگرن: یک بیماری نادر است که بر غدد رطوبت ساز بدن تأثیر می‌گذارد.
- پلی میوزیت: بیماری که باعث ضعف عضلات می‌شود.
- بیماری بافت پیوندی مخلوط: وضعیتی که علائم لوپوس، اسکلرودرمی و پلی میوزیت را دارد.
- آرتریت مزمن نوجوان: نوعی آرتریت خودایمنی است که کودکان را درگیر می‌کند.
- درماتومیوزیت: یک بیماری نادر است که باعث ضعف عضلات و بثورات می‌شود.
- پلی آرتریت ندوزا: بیماری نادری که باعث تورم رگ‌های خونی و آسیب رساندن به اندام‌ها می‌شود.
- هپاتیت خود ایمنی
پزشک در چه صورت آزمایش خون ANA را برای بیمار تجویز خواهد کرد؟
اگر علائمی از بیماری خودایمنی دارید، پزشک شما ممکن است آزمایش ANA را تجویز کند. البته وجود این علائم همیشه به معنی قرار گرفتن در معرض یک بیماری خودایمنی نیست و این دقیقا همان چیزی است که باعث می‌شود تا پزشک آزمایش خون ANA را برای بیمار در نظر بگیرد تا بتواند به صورت دقیق‌تر شواهد موجود در این باره را بررسی نماید. با این حال در صورت بروز علائم زیر امکان این که پزشک آزمایش خون ANA را تجویز کند، زیاد است:
- درد، سفتی یا تورم مفصل و یا عضله
- خستگی
- تب مکرر یا مداوم
- بثورات قرمز روی گونه‌ها و پل بینی که شبیه پروانه است
- ضعف
- حساسیت به نور
- بی حسی و سوزن سوزن شدن در دست‌ها یا پاها
- ریزش مو
نحوه انجام آزمایش خون ANA
برای انجام این تست، درست به مانند اغلب تست‌های آزمایشگاهی، بازوبندی در قسمت بازو بسته می‌شود تا رگ‌ها پر از خون شوند و نمونه گیری راحت‌تر انجام گیرد. سپس ناحیه مورد نظر را با استفاده از الکل ضد عفونی کرده و سوزن وارد رگ‌ها می‌شود. در طی انجام این کار، خون در یک لوله جمع آوری می‌شود. هنگام داخل یا خارج شدن سوزن ممکن است کمی احساس سوزش کنید. این کار معمولاً کمتر از پنج دقیقه طول می‌کشد.
بعد از اینکه خون شما کشیده شد، سوزن و باند برداشته می‌شود و شما یک قطعه گاز و یک باند را در منطقه مورد نظر قرار می‌دهید. نمونه خون برای آزمایش به آزمایشگاه می‌رود. آزمایشگاه بررسی می‌کند که آیا آنتی بادی‌های علیه هسته در خون شما وجود دارد یا خیر. انجام آزمایش خون ANA معمولا به سادگی و در کمترین زمان ممکن انجام می‌شود و درست شبیه سایر تست خون‌های معمولی است. بنابراین جای نگرانی در مورد انجام آن وجود نخواهد داشت.
نتایج حاصل از آزمایش خون ANA
جواب این آزمایش معمولا به صورت منفی و مثبت ارائه می‌شود. نتیجه مثبت به معنی وجود آنتی بادی‌های علیه هسته در خون است و طبیعتا نتیجه منفی نیز به مفهوم عدم وجود این آنتی بادی‌ها در خون خواهد بود. همان طور که در قسمت‌های قبل نیز اشاره کردیم، نتیجه مثبت آزمایش به طور قطع به مفهوم وجود یک بیماری خودایمنی در شخص نخواهد بود. طبق آمار بین 3 تا 15 درصد از افراد فاقد هرگونه بیماری دارای آنتی بادی ضد هسته هستند. برخی از داروها یا سایر بیماری‌ها نیز می‌توانند باعث ایجاد نتیجه مثبت در آزمایش خون ANA شوند.
در مقابل می‌توان گفت که نتیجه منفی در این آزمایش نیز نمی‌تواند به طور قطع احتمال بروز یک بیماری خودایمنی در بدن فرد را رد کند. به همین دلیل آزمایش خون ANA تنها بخشی از تشخیص بیماری خودایمنی توسط پزشک است. بر این اساس پزشک علائم شما را در نظر می‌گیرند، معاینه فیزیکی می‌کند و به احتمال زیاد آزمایش‌های دیگر را انجام می‌دهند تا بتواند به طور قطع در مورد بیماری، اظهار نظر کند.
تست مثبت ANA علاوه بر بیماری‌های خودایمنی عنوان شده، می‌تواند در موارد زیر حاصل شود:
- سندرم رینود: بیماری که باعث می‌شود انگشتان دست و پا شما کبود شده و احساس سرما کنید.
- بیماری‌های تیروئید: تیروئیدیت هاشیموتو، بیماری گراو
- بیماری‌های کبدی: هپاتیت خودایمنی، سیروز صفراوی اولیه
- بیماری التهابی روده
- بیماری‌های ریه: فیبروز ریوی ایدیوپاتیک
- برخی از بیماری‌های عفونی و سرطان‌ها مانند داروهای خاص با تولید آنتی بادی‌های ضد هسته‌ای همراه هستند.
نتیجه آزمایش حدود 20٪ از افراد سالم از نظر آنتی بادی ضد هسته، مثبت می‌شود؛ حتی اگر بیماری خودایمنی نداشته باشند. این نتایج در افراد زیر محتمل‌تر خواهد بود:
- در مورد زنان بالای 65 سال
- افراد مبتلا به یک عفونت مانند مونونوکلئوز یا سل
- مصرف داروهای فشارخون یا ضد تشنج
آیا برای اطمینان از بیماری، غیر از آزمایش ANA، تست‌های دیگری نیز نیاز خواهد بود؟
آزمایش ANA فقط نشان می‌دهد که ممکن است به بیماری خودایمنی مبتلا باشید. اما نمی‌تواند به طور دقیق نوع و شدت بیماری در بدن را مشخص کند. اگر آزمایش خون ANA شما مثبت باشد، پزشک ممکن است شما را از نظر ANA که مخصوص برخی بیماری‌ها است، آزمایش کند. این آزمایشات ممکن است موارد زیر را شامل شوند:
- آزمایش ضد سانترومر اسکلرودرمی
- آزمایش DNA ضد دو رشته (anti-dsDNA) لوپوس
- یک آزمایش ضد هیستون لوپوس که ناشی از دارویی است که شما مصرف کرده‌اید.
- یک پانل ENA به پزشک کمک می‌کند تا ببیند شما به کدام بیماری خودایمنی مبتلا هستید.
نتیجه گیری و جمع بندی
آزمایش خون ANA یک روش علمی ثابت شده و منطقی برای تشخیص وجود آنتی بادی‌های علیه هسته در بدن است که نتایج قابل اتکایی در دسترس قرار می‌دهد. این آزمایش بر اساس نظر و تشخیص پزشک تجویز می‌شود. اگر پزشک شما به بیماری خودایمنی مشکوک باشد، احتمالاً تعدادی آزمایش برای شما تجویز می‌کند. پس از دریافت نتایج حاصل از آزمایش، لازم است تا درک درستی از پاسخ آن به‌دست آورد. همچنین برای تأیید تشخیص پزشک، علاوه بر آزمایش خون ANA، به آزمایشات دیگری نیاز خواهید داشت.