عارضه بیخوابی یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که بشر در قرن اخیر با آن دست و پنجه نرم می‌کند. البته معضل بیخوابی همیشه همراه انسان بوده؛ اما گسترش آن در جوامع امروزی بسیار بیشتر شده است. قرص ملاتونین (Melatonin) یکی از داروهایی است که برای درمان بیخوابی تجویز می‌شود که با کمک به ترشح یک هورمون طبیعی در بدن، می‌تواند خواب بهتری را برای شما به همراه داشته باشد. با توجه به این که اخیرا برخی از افراد بدون تجویز پزشک اقدام به مصرف این دارو می‌کنند، ضروری دانستیم تا در مورد موارد مصرف و عوارض احتمالی این دارو، بیشتر صحبت کنیم.
قرص ملاتونین چیست؟
پیش از هر چیز بهتر است تا به معرفی این قرص بپردازیم. ملاتونین نام یک هورمون در بدن است که به صورت طبیعی ترشح شده و چرخه شب و روز یا چرخه خواب و بیداری در بدن را که به آن ساعت بیولوژیکی نیز می‌گویند، تنظیم می‌کند. ملاتونین موجود در مکمل‌های دارویی معمولاً در آزمایشگاه ساخته می‌شود. به طور کلی تاریکی بدن را تحریک می‌کند تا ملاتونین بیشتری بسازد که به بدن سیگنال خواب می‌دهد؛ نور، تولید ملاتونین را کاهش می‌دهد و به بدن سیگنال می‌دهد که بیدار باشد. سطح پایین ملاتونین در بدن برخی از افراد باعث می‌شود تا چرخه خواب در بدن آن‌ها به هم بریزد؛ در این هنگام است که مکمل‌های دارویی با نام ملاتونین به افراد کمک می‌کنند تا خواب بهتری داشته باشند.
موارد مصرف قرص ملاتونین
چرخه خواب و بیداری فرآیندی است که در جانداران مختلف بسته به مکانیزم بدنی آن‌ها متفاوت است. در انسان این میانگین 8 ساعت خواب شبانه و 16 ساعت فعالیت در روز است. در صورت عدم تعادل در این چرخه به هر دلیل، پزشکان استفاده از مکمل‌های دارویی را توصیه می‌کنند. ملاتونین معمولاً برای موارد زیر استفاده می‌شود:
- کمک به کاهش جت لگ
- تنظیم چرخه خواب در نابینایان (اختلال بیداری خواب 24 ساعته یا غیر 24 ساعته)
- درمان اختلالات خواب شیفت کاری در افرادی با برنامه کاری متناوب
- درمان بی خوابی‌های عمومی
موارد منع مصرف قرص ملاتونین
در صورتی که به ملاتونین حساسیت دارید، بهتر است از آن استفاده نکنید. علاوه بر این در صورت داشتن هر یک از مشکلات زیر باید در مورد مصرف ملاتونین با پزشک خود مشورت کنید:
- دیابت
- افسردگی
- خونریزی یا اختلال لخته شدن خون مانند هموفیلی
- مصرف رقیق کننده خون مانند وارفارین
- فشار خون بالا یا پایین
- صرع یا سایر اختلالات تشنجی
- بیماری‌های خود ایمنی
هنوز در مورد این که قرص ملاتونین بر جنین یا کودکان شیرخوار اثر منفی می‌گذارد، اطلاعات دقیقی در دسترس نیست؛ اما آنچه واضح است این است که نباید در دوران بارداری و یا شیردهی بدون تجویز اقدام به مصرف این دارو نمود.
مکانیسم اثر قرص ملاتونین
ملاتونین طبیعی یک هورمون محلول در چربی است که در غده صنوبری مغز تولید می‌شود. این هورمون از اسید آمینه تریپتوفان سنتز می‌شود و سپس در خون و مایع مغزی نخاعی آزاد می‌شود و از سد خونی مغزی عبور می‌کند. پیام‌هایی را به آگونیست گیرنده در مغز و سایر نواحی بدن می‌فرستد تا به کنترل چرخه خواب و بیداری کمک کند. قرص ملاتونین نیز وقتی وارد بدن می‌شود از عملکرد هورمون‌های طبیعی تقلید می‌کند. برای اثرگذاری بیشتر این دارو بهتر است نیم ساعت قبل از خواب آن را مصرف کنید تا بتواند به خوبی بر چرخه خواب شما اثر بگذارد.
عوارض جانبی قرص ملاتونین
طبق پژوهشی که در سال 2015 در مورد ایمنی مکمل‌های ملاتونین انجام گرفت، مشخص شد که تنها عوارض جانبی خفیفی در مطالعات کوتاه‌مدت مختلف که شامل بزرگسالان، بیماران جراحی و بیماران بدحال بود، در مورد مصرف قرص ملاتونین گزارش شد. برخی از این عوارض جانبی خفیف عبارت بودند از:
- سردرد
- سرگیجه
- خواب آلودگی
- احساس افسردگی، اضطراب، تحریک پذیری
- از دست دادن اشتها، اسهال، حالت تهوع، درد معده
- تغییر در فشارخون
- درد مفاصل یا کمر
- افزایش خطر تشنج
- افزایش سطح پرولاکتین در دوزهای بالا
البته باید توجه داشت که هنوز اطلاعات کاملی در مورد عوارض طولانی مدت مصرف ملاتونین در دسترس نیست و همچنان مصرف بدون تجویز آن توصیه نمی‌شود.
عوارض مصرف بیش از اندازه (اور دوز) قرص ملاتونین
اگر مشکوک به مصرف بیش از حد یا عوارض جانبی جدی یا واکنش‌های آلرژیک هستید در پی استفاده از ملاتونین هستید، بهتر است به مراکز درمانی مراجعه کنید. مصرف بیش از حد دارو می‌تواند در طول روز احساس کسالت و خواب آلودگی را در شما ایجاد کند و باعث کابوس یا رویاهای بسیار واضح در شب شود. مصرف بیش از حد ملاتونین می‌تواند خوابیدن را سخت‌تر کند و به نوعی اثر معکوس بر چرخه خواب داشته باشد؛ زیرا ریتم طبیعی شبانه روزی بدن را مختل می‌کند. اور دوز با قرص ملاتونین می‌تواند علائم زیر را برای فرد به همراه داشته باشد:
- حالت تهوع
- سرگیجه
- سردرد
- تحریک پذیری یا اضطراب
- اسهال
- درد مفاصل
هشدارها درباره قرص ملاتونین
در زمان مصرف این مکمل باید هشدارهای زیر را جدی بگیرید تا از بروز خطرات احتمالی پیشگیری شود:
- حداقل تا 4 ساعت پس از مصرف ملاتونین یا تا زمانی که اثرات خواب‌آلودگی از بین نرفته است، از رانندگی یا کار با ماشین‌آلات خودداری کنید.
- از مصرف این دارو با سایر داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه یا مکمل‌های غذایی بدون مشورت با پزشک خودداری کنید.
- در طول مصرف این مکمل، از خوردن نوشیدنی‌های الکلی اجتناب کنید.
- استفاده از نوشیدنی‌های کافئین دار مثل چای، قهوه، نوشابه یا نوشیدنی‌های انرژی‌زا می‌تواند اثرات مکمل ملاتونین را کاهش دهد.
تداخلات دارویی قرص ملاتونین
تداخلات دارویی احتمالی عبارتند از:
- داروهای ضد انعقاد و ضد پلاکت: استفاده ترکیبی از ملاتونین با این داروها ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهد.
- داروهای ضد تشنج: قرص ملاتونین ممکن است اثرات داروهای ضد تشنج را مهار کند.
- داروهای مربوط به سیستم عصبی مرکزی
- داروهای دیابت
- داروهای ضدبارداری
- فلووکسامین
در صورت مصرف هریک از این داروها بهتر است با پزشک خود در مورد استفاده از ملاتونین مشورت کنید.
مطالعه بیشتر در مورد قرص ملاتونین
آشنایی با حوزه عملکرد هورمون ملاتونین و مکمل‌های آن در بدن، مستلزم مطالعه منابع معتبر در این زمینه است. چنانچه علاقمند هستید تا در مورد این مکمل و نحوه اثر آن اطلاعات مفیدی کسب کنید می‌توانید از ویکی پدیا یا منبع انگلیسی drugs.com بهره بگیرید.
نظرات مصرف کنندگان درباره این دارو
سایت webmd.com در اقدامی جالب نظرات افرادی که در کوتاه یا طولانی مدت اقدام به مصرف قرص ملاتونین نموده‌اند را در قالب «نظرات کاربران» جمع آوری کرده است. اگر تمایل دارید بدانید که افراد مختلف چه نتایجی را از مصرف این دارو گرفته‌اند، می‌توانید به وبسایت درج شده مراجعه کنید.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
قرص ملاتونین، یک مکمل هورمونی تنظیم کننده خواب است که اغلب توسط بزرگسالان در دوزهای تا 8 میلی گرم خوراکی در روز تا 6 ماه استفاده می‌گردد. در کودکان نیز این دارو اغلب در دوزهای حداکثر 3 میلی گرم خوراکی در روز تا 3 ماه استفاده می‌شود. برخی از این مکمل‌ها را می‌توان زیر زبان یا در لپ قرار داد تا سریع‌تر جذب شوند. مصرف ایمن این دارو باعث شده است تا برای درمان اختلالات خواب در افراد مختلف از آن استفاده شود. البته باید دانست که مصرف مکمل ملاتونین ممکن است بهترین استراتژی برای همه اختلالات خواب نباشد؛ چرا که همه اختلالات خواب از کاهش ترشح ملاتونین در بدن ایجاد نمی‌شوند و ممکن است دلایل دیگر داشته باشند؛ تشخیص پزشک در این باره مهمترین گام برای درمان بیخوابی است.