۱۷ اصل مطالعه صحیح برای کتابخوان‌ها!

شاید با دیدن عنوان این مقاله این سؤال به ذهن‌تان خطور کند که مگر مطالعه هم نیاز به تکنیک یا روش خاصی دارد؟

شاید بارها کتابی را به قصد مطالعه به دست گرفته‌اید و از خواندن آن لذت برده‌اید، اما پس از پایان کتاب متوجه شده‌اید که بسیاری از جزئيات آن را به‌خاطر نمی‌آورید و حتی استرس و عذاب وجدان گرفته‌اید که از مطالعۀ این کتاب چیزی نصیب شما نشده است!

به گفتۀ فرانسیس بیکن، اندیشمند و فیلسوف انگلیسی: «بعضی کتاب ها باید مزه‌مزه شوند، برخی دیگر باید بلعیده شوند، و تعداد کمی هم باید جویده و هضم شوند.»

گرچه لذت‌بردن و سرگرم‌شدن یکی از ارکان مطالعه است اما تنها رکن آن نیست. درست است که از بعضی کتاب‌ها فقط باید لذت برد اما این تمام ماجرا نیست و برخی دیگر از کتاب‌ها را باید جوید و هضم کرد. 

ما در ادامه می‌خواهیم به این موضوع بپردازیم که چطور می‌شود نهایت بهره را از کتاب‌ها برد و مطالعۀ مفید و موثر چه اصول و تکنیک‌هایی دارد؟ 

فراموش نکنید که از جذاب‌ترین تجربه‌های خرید کتاب، سفارش آن از سایت خرید کتاب است. سایت‌های بسیاری در این حوزه فعالیت می‌کنند که از نمونه‌های خوب آن می‌توان به فروشگاه اینترنتی کتاب ۳۰بوک اشاره کرد.

چرا نمی‌توانیم کتاب‌های پیچیده و عمیق را مطالعه کنیم؟

بسیاری از ما نمی‌توانیم کتاب‌های پیچیده‌تر و عمیق‌تر را مطالعه کنیم چون یاد نگرفته‌ایم که چطور کتابی را هضم یا نقد کنیم و چطور معنای عمقی متن و مفاهیمی را که بین خطوط پنهان است، دریابیم. با فراگیری این مهارت‌هاست که می‌توانیم دیدگاه و بینش خود را گسترش دهیم.

اگر نمی‌توانید مطالب کتاب را به درستی درک کنید و  به‌خاطر بسپارید، اگر مدت زمان زیادی طول می‌کشد تا یک کتاب را مطالعه کنید، اگر مجبورید یک خط از کتاب را چند بار بخوانید تا متوجۀ منظور نویسنده شوید، احتمالاً مهارت مطالعۀ شما ضعیف است، اما با چند تکنیک ساده می‌توانید آن را تقویت کنید.

پیش نیاز مطالعۀ کتاب

بد نیست پیش از تهیۀ کتاب و مطالعۀ آن اطلاعات بیشتری در موردش به‌دست بیاورید. داشتن پیش زمینه می‌تواند به شما در مطالعۀ کتاب کمک کند. برخی از کتاب‌ها برای بهتر فهمیده‌شدن نیاز به مطالعات پیش‌نیاز دارند.

در مواجهه با کتاب قدم اول این است که عنوان، طرح جلد، فهرست مطالب، متن پشت جلد و مقدمه یا پیشگفتار را از نظر بگذرانید تا به یک درک و دریافت کلی از موضوع و محتوای کتاب برسید.

فهرست مطالب، مخصوصاً در کتاب‌های غیرداستانی، یک طرح کلی از کتاب را در اختیار شما قرار می‌دهد. در کتاب‌های داستانی این کار کمی سخت‌تر می‌شود چون فهرست اغلب در مورد کتاب‌های داستانی کاربرد و کارایی ندارد اما بیشتر کتاب‌های غیر داستانی مهم و خواندنی، فهرست مطالب دارند که با مطالعۀ آن می‌توانید تا حدی از محتوای کتاب مطلع شوید.

در قدم بعدی چند صفحه‌ای از ابتدا، میانه و انتهای کتاب را با نگاهتان اسکن کنید و به نکات مهم نگاهی بیندازید و هرآنچه چشمتان را گرفت به‌سرعت بخوانید و از آن رد شوید. فایدۀ این کار این است که بدون اینکه برای مطالعۀ کتاب وقت بگذارید، در مورد آن یک سری اطلاعات کلی به‌دست می‌آورید و با متن و ترجمه آشنا می‌شوید و درمی‌یابید که آیا اساساً این کتاب برای شما مناسب است و می‌خواهید آن را بخوانید یا خیر.

نکته: اگر در مورد تهیه و مطالعۀ کتاب مردد هستید، از خواندن نظرات یا نقدهای دیگران غافل نشوید. خواندن نظرات دیگران می‌تواند به شما برای تصمیم گیری کمک کند. ممکن است از دل همین نظرات متوجۀ نکاتی شوید و پی ببرید که آیا کتاب برای شما مناسب است یا خیر.

اصول مطالعۀ کتاب

1. استرس نداشته باشید

برای یادگیری مطالب کتاب استرس نداشته باشید. کسی نمی‌خواهد از شما آزمون بگیرد و به شما نمره بدهد. راحت باشید و از مطالعه لذت ببرید. استرس توانایی یادگیری شما را کاهش می‌دهد و حافظه‌تان را ضعیف می‌کند.

2. تندخوانی کنید

بحث تندخوانی و فواید و مضرات آن در سال‌های اخیر داغ بوده است. می‌توانید اصول و تکنیک‌های تندخوانی را یاد بگیرید و در مطالعۀ کتاب از آن‌ها استفاده کنید. اما تندخوانی برای تمام کتاب‌ها کارایی ندارد و برخی از کتاب‌ها را باید آهسته و به‌مرور بخوانید.

1-2) یکی از اصول تندخوانی این است که هنگام مطالعه انگشت خود را زیر کلمات بکشید. این کار به شما تمرکز و سرعت بیشتری در مطالعه می‌دهد.

2-2) اصل دوم این است که هنگام مطالعه اصلاً به عقب برنگردید، حتی اگر مطلب خیلی سخت و پیچیده بود بخوانید و جلو بروید. اگر در صفحه‌ای از کتاب گیر کردید و مفهوم آن را متوجه نشدید، به خواندن ادامه بدهید چون احتمال اینکه با پیشرفت در متن و تکرار مفاهیم به درک درستی از کتاب برسید بیشتر است. 

3-2) اصل سوم تندخوانی، حرکت‌دادن سریع چشمان در کل صفحه است تا کلمات و نکات کلیدی را دریابید و عبارت‌های خاص و مهم در ذهن‌تان نقش ببندد. در این روش دید محیطی شما افزایش می‌یابد و چشم در تلاش است تا هرآنچه را می‌تواند در سریعتر زمان ممکن اسکن کند و به مغز شما برساند.

4-2) می‌توانید از برخی اطلاعات که به نظرتان برای شما ضرورتی ندارد یا به مطالعه‌شان علاقه ندارید و به نظرتان خسته‌کننده می‌آید، عبور کنید. به همین منظور می‌توانید فقط ابتدا و انتهای پاراگراف‌ها را بخوانید.

نکته: تندخوانی وقتی موثر است که شما علاوه بر رعایت سرعت، به درک مطلوبی از متن رسیده باشید.

3. یادداشت برداری کنید

اگر احتمال می‌دهید که برخی از نکات و اطلاعات کتاب را از یاد ببرید، یادداشت‌برداری می‌‌تواند چارۀ کار شما باشد. در این مواقع یک خوکار و یک دفترچۀ کوچک از ملزومات کار شماست. هر نکتۀ جالبی را که در کتاب مشاهده کردید به‌طور خلاصه در دفترچه‌تان یادداشت کنید. برخی تمایل دارند در کتاب علامت بگذارند یا در حاشیۀ کتاب نکاتی را بنویسند؛ اما نوشتن در دفترچه دو حسن اساسی دارد.
1-3) موقع یادداشت‌برداری، نکات بهتر در ذهن‌تان حک می‌شود.
2-3) اگر نکات را در دفترچهْ یادداشت کنید دسترسی به آن برایتان راحت‌تر می‌شود و تمام نکات را یکجا خواهید داشت.
3-3) ضمن مطالعۀ کتاب احتمالاً به سوالاتی برخورد می‌کنید. اگر این سوالات را در دفترچه یادداشت کنید بعدا می‌توانید در موردشان تحقیق کنید و به‌دنبال پاسخ آن‌ها بگردید.

4. یادداشت‌ها را مرور کنید

یادتان نرود که گهگاهی دفترچۀ یادداشت‌ خود را مرور کنید تا مطالب آن را هرگز فراموش نکنید.

5. کتاب چاپی بخوانید

ممکن است به دلایلی کتاب‌ الکترونیکی یا صوتی را ترجیح بدهید اما بسیاری عقیده دارند که وقتی کتاب چاپی می‌خوانند یادگیری‌شان نسبت به وقتی که کتاب الکترونیکی می‌خوانند بیشتر است. دلیل این امر می‌تواند در ارتباط فیزیکی با کتاب و لمس صفحات آن و استشمام بوی خاص کتاب باشد.

6. در محیط ساکت مطالعه کنید

برای مطالعۀ کتاب به تمرکز نیاز دارید. بعضی‌ از افراد می‌توانند در محیط‌های شلوغ مطالعه کنند اما بسیاری دیگر دچار حواس‌پرتی می‌شوند. پس بهتر است اطراف خود را خلوت کنید.

7.  به موسیقی گوش بدهید

اگر می‌خواهید در محیط‌های عمومی مثل مترو یا اتوبوس به مطالعه بپردازید، می‌توانید از هدفون و یک موسیقی بی‌کلام یا نویز صورتی استفاده کنید تا تمرکز خود را بالا ببرید.

8. از موبایل فاصله بگیرید

امروزه تقریباً همۀ ما چنان به تلفن‌های همراه‌مان عادت کرده‌ایم که انگار جزئی از بدن ما شده‌اند. اگر می‌خواهیم قربانی نشویم، باید بتوانیم استفاده از این وسیلۀ مهم و پرکاربرد را مدیریت کنیم؛ یعنی در واقع تکنولوژی در خدمت ما باشد و نه برعکس. در موقعیت‌هایی لازم است تا از گوشی همراه خود فاصله بگیریم؛ مثلاً زمانی که مطالعه می‌کنیم. وقتی کتاب می‌خوانید گوشی را در فاصلۀ دور قرار دهید تا برای برداشتن آن کمتر وسوسه بشوید.

9. در نور مناسب مطالعه کنید

نبود نور کافی هنگام مطالعه باعث می‌شود که به چشمان‌تان فشار بیاید و زود از مطالعه خسته می‌شوید.

10. فقط یک کتاب بخوانید

برخی از افراد عادت دارند که چند کتاب را همزمان مطالعه کنند اما این کار برای بیشتر افراد مناسب نیست. البته اگر خیلی دلتان می‌خواهد که این کار را انجام دهید، پیشنهاد می‌کنیم یک کتاب داستانی را همزمان با یک کتاب غیرداستانی مطالعه کنید.

11. ساعت مناسب مطالعه‌تان را بدانید

ممکن است حس کنید در ساعت‌هایی از روز سرحال‌تر هستید، در این زمان‌ها می‌توانید کتاب‌هایی را که پیچیده‌تر هستند مطالعه کنید. زمان‌های دیگر یا قبل از خواب می‌توانید کتاب‌های داستانی مطالعه کنید.

12. به خودتان فشار نیاورید

بعضی از کتاب‌ها برای همۀ افراد مناسب نیستند. نثر بعضی از کتاب‌ها ممکن است برایتان سخت باشد یا اساساً برخی موضوعات برای شما جذاب نیستند. هزاران هزار کتاب وجود دارد که می‌توانید از میان آن‌ها کتاب مناسب خود را انتخاب کنید. از اینکه کتابی را هنوز نخوانده‌اید یا نصفه رها کرده‌اید، عذاب وجدان نداشته باشید.

13. مدت زمان مطالعه را بیشتر کنید

خوب است که مدت زمان بیشتری را طی روز یا شب به مطالعه بپردازید. اگر تازه‌کار هستید می‌توانید از زمان‌های کوتاه شروع کنید مثلا در هر نشست فقط 15 دقیقه مطالعه کنید اما در همین حد نمانید و مدت زمان مطالعۀ خود را به مرور بیشتر کنید.

14. پشتکار شرط پیروزی است

برای آنکه کتاب‌خوانی را حرفه‌ای و اصولی یاد بگیرید باید تمرین داشته باشید. پیوسته به کتاب‌‌خواندن ادامه بدهید. تا زمانی که مطالعه عادت شما نشده است، قرارهای 15 دقیقه‌ای روزانه با کتاب‌های مورد علاقه‌تان را جدی بگیرید و هرگز آن را پشت گوش نیندازید.

15.نقدها را بخوانید

پس از مطالعۀ کتاب حتما با افرادی که آن را خوانده‌اند در مورد کتاب صحبت و تبادل نظر کنید و نقدهایی که از کتاب نوشته شده است را بخوانید و حتی می‌توانید نقد و نظر خودتان را هم بنویسید و در جایی منتشر کنید.

خواندن نقدها و نظرات دیگران، توانایی تفکر انتقادی را که لازمۀ یک ذهن باز است در شما تقویت می‌کند.

16. مطالعۀ تحلیلی و قیاسی داشته باشید

خوانندگان جدی‌تر ادبیات ضمن مطالعه به تحلیل و نقد آن هم می‌پردازند و حتی منابع مختلف را با یکدیگر مقایسه می‌کنند و تطبیق می‌دهند؛ اما برای این کار خیلی عجله نکنید. بعد از آنکه به کتاب‌خوانی عادت کردید و اصول مطالعه را فرا گرفتید، مطالعۀ تحلیلی را در برنامه‌تان قرار بدهید.

مطالعۀ تحلیلی توانایی شما را در ارزیابی، سنجش، ترکیب اطلاعات و ایجاد ارتباط بین مسائل مختلف افزایش می‌دهد.

17.کتاب‌های متنوعی بخوانید

در مطالعه حتما تنوع را رعایت کنید و کتاب‌های متفاوتی را در ژانرهای مختلف بخوانید. خود را فقط به رمان یا سبک خاصی از رمان یا فقط کتاب‌های غیر داستانی محدود نکنید.

پی‌نوشت1: اگر به‌دنبال جایی هستید که همیشه بتوانید کتاب‌ها را به‌راحتی و سهولت تهیه کنید، ما فروشگاه کتاب آنلاین سیبوک را به شما پیشنهاد می‌کنیم. جایی که علاوه بر تنوع بالای کتاب‌ها، از تخفیف دایمی نیز برخودار است.

پی‌نوشت 2: در نوشتن این مقاله از مطالب این صفحه نیز استفاده شده است.

https://www.artofmanliness.com/living/reading/how-to-read-a-book