برای تشخیص و شناسایی انواع مختلفی از بیماری‌های مربوط به خواب، از تستی استفاده می‌شود که با نام پلی‌سومنوگرافی یا تست خواب شناخته می‌شود. برخی از افراد این تست را با عنوان مطالعات خواب نیز می‌شناسند. در ادامه به این موضوع می‌پردازیم که تست خواب چیست و چگونه انجام می‌شود.
تست خواب چیست؟
پلی‌سومنوگرافی مطالعاتی است که در آن، هنگامی که بیمار در خواب کامل به سر می‌برد، توسط پزشک مورد بررسی قرار می‌گیرد و اطلاعاتی مانند الگوی خواب فرد ثبت و ضبط می‌شود که کمک می‌کند تا بیماری‌های خواب شناسایی شود. در طی انجام تست خواب، عوامل زیر مورد برسی قرار می‌گیرد:
- امواج مغزی
- فعالیت اسکلتی عضلات
- میزان اکسیژن خون
- ضربان قلب
- میزان تنفس
- حرکت چشم
- حرکت اندام‌ها
- حالت بدن
- خروپف و دیگر صداهایی که فرد در خواب ایجاد می‌کند.
پلی‌سومنوگرافی در بخش بیماری‌های خواب در بیمارستان‌ها یا کلینیک‌ها و مراکز خواب انجام می‌شود. هر چند که تست خواب معمولا در طول شب انجام می‌شود، گاهی ممکن است در طول روز نیز انجام گیرد.
هدف از انجام تست خواب چیست؟
در پلی‌سومنوگرافی مراحل و چرخه خواب، تحت نظارت و بررسی قرار می‌گیرد تا مشخص شود آیا الگوی شما دارای هر گونه اختلالی هست یا خیر؛ و اگر بله، این اختلال در چه زمانی و به چه دلیلی وجود دارد. همچنین دستگاه‌های مختلف خانگی برای تست آپنه خواب خواب وجود دارد که با استفاده از سنسورهای مختلف، میزان نرخ تنفسی، جریان هوا، سطح اکسیژن و نرخ ضربان قلب را ضبط می‌کنند.
فرایند طبیعی خواب با مرحله‌ای با عنوان NREM یا «حرکت آهسته چشم» آغاز می‌شود. در این مرحله، امواج مغز که با کمک روش EEG یا «ثبت نوار مغزی» (الکتروانسفالوگرافی) ضبط می‌شود، به مقدار قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند. در مرحله NREM، بر خلاف مراحل بعدی خواب، چشم‌ها با سرعت حرکت نمی‌کنند. پس از یک یا دو ساعت گذشتن از این مرحله خواب، فعالیت مغز دوباره افزایش می‌یابد و مرحله REM یا حرکت سریع چشم آغاز می‌شود. اکثر رویاها در مرحله REM اتفاق می‌افتند.
هر فرد در طول شب، مراحل مختلفی از خواب را طی می‌کند و گذر از NREM به REM در نود دقیقه اتفاق می‌افتد. در عین حال، وجود بیماری‌های خواب می‌تواند در این فرایند و مراحل اختلال ایجاد کند.
اگر پزشک موارد زیر را در شما مشاهده کند، ممکن است تست خواب را به شما پیشنهاد دهد:
- آپنه خواب یا هر اختلال دیگر خواب که مربوط به تنفس باشد: در صورت ابتلا به این شرایط، میزان تنفس فرد در خواب، مکررا متوقف و از سر گرفته می‌شود.
- اختلال دوره‌ای حرکت اندام یا Periodic limb movement disorder: در صورت وجود این اختلال، فرد، پاهای خود را در خواب به طور غیر ارادی باز و بسته می‌کند. این وضعیت گاهی به سندروم پای بی قرار نسبت داده می‌شود.
- نارکولپسی (Narcolepsy) یا حمله خواب: در این اختلال، فرد بیمار خواب آلودگی شدیدی را در طول روز تجربه می‌کند و در این وضعیت ممکن است به حمله‌های خواب ناگهانی دچار شود.
- اختلال رفتاری مرحله رم: این اختلال شامل برون ریزی رویا در هنگام خوابیدن فرد است.
- رفتارهای غیر معمول در طول خواب: رفتارهای غیر معمول شامل مواردی چون قدم زدن، حرکات زیاد یا حرکات آهنگ دار در خواب است که در این صورت، ممکن است پزشک به شما انجام تست خواب را پیشنهاد دهد.
- بی خوابی مزمن ناواضح: اگر مرتبا دچار مشکلاتی برای به خواب رفتن یا خواب ماندن هستید، احتمال دارد که دکتر برایتان پلی‌سومنوگرافی تجویز کند.
اگر اختلالات خواب تحت درمان یا کنترل قرار نگیرند، ممکن است به بیماری‌های زیر منجر شوند:
- بیماری‌های قلبی
- فشار خون بالا
- سکته مغزی
- افسردگی
همچنین گفته شده که اختلالات خواب باعث افزایش آسیب‌های ناشی از تصادفات رانندگی و مواردی مانند افتادن از ارتفاع و پرت شدن می‌شود.
ریسک‌های تست خواب چیست؟
پلی‌سومنوگرافی یک تست غیر تهاجمی و بدون درد است و هیچ ریسکی ندارد. با این حال ممکن است دارای عوارضی مانند ناراحتی پوستی باشد که ناشی از اتصال سنسور به پوست فرد بیمار است.
آمادگی‌های لازم برای انجام تست خواب چیست؟
پیش از انجام تست خواب باید اقداماتی را برای آمادگی انجام دهید. احتمالا پزشک به شما توصیه خواهد کرد که از مصرف نوشیدنی‌ها و غذاهایی که دارای الکل یا کافئین هستند، در بعد از ظهر یا عصر، خودداری کنید؛ چرا که مصرف آن‌ها ممکن است علائم برخی از اختلالات خواب را تشدید و بدتر کند.
همچنین باید از چرت زدن در بعد از ظهرِ روزی که قرار است تست انجام دهید، بپرهیزید. ممکن است دکتر از شما بخواهد که قبل از شروع تست، دوش بگیرید، اما نباید از لوسیون، عطر و لوازم آرایشی استفاده کنید؛ چرا که ممکن است در عملکرد الکترودها تداخل ایجاد کند.
برای انجام تست خانگی آپنه خواب، تجهیزات به خانه شما آورده می‌شود یا اینکه باید وسایل را خودتان از مطب بیاورید. دستورالعمل استفاده از دستگاه نیز به شما داده می‌شود. در صورتی که از نحوه انجام آن آگاه نیستید، می‌توانید از پزشک سوال بپرسید.
در حین انجام تست خواب چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر می‌خواهید این تست را در کلینیک خواب انجام دهید، عصر یا اوایل شب باید در آنجا حضور داشته باشید و در طول شب آنجا بمانید. می‌توانید وسایلی که برای روتین شبانگاهی خود استفاده می‌کنید را همراه داشته باشید و همچنین می‌توانید با لباس خواب خودتان برای خواب آماده شوید. اگر می‌خواهید تست آپنه خواب را در خانه انجام دهید، باید طبق زمان بندی خواب خودتان پیش بروید. برای استفاده از دستگاه نیز سنسورها را به بدنتان وصل کنید و مطابق دستورالعمل، آن را روشن نمایید. احتمال دارد که دکتر از شما بخواهد تا زمان بندی خوابتان را یادداشت کنید.
اتاقی که مطالعه خواب در آن انجام می‌شود، مشابه اتاق یک هتل است و در طول تست، تاریک و ساکت است. اتاق شما مجزا است یعنی بیمار دیگری در آن حضور ندارد و هر اتاق نیز دارای دستشویی اختصاصی است. محل تست خواب معمولا دارای یک دوربین ضبط فیلم در نور کم است تا تکنسین‌هایی که در پلی‌سومنوگرافی نظارت می‌کنند، بتوانند در تاریکی اتفاقات اتاق را مشاهده کنند. یک سیستم صوتی نیز وجود دارد تا از خارج از اتاق بتوانند با شما حرف بزنند.
زمانی که برای رفتن به تخت آماده شدید، یکی از تکنسین‌ها سنسورهایی را به وسیله چسب بر روی سر، شقیقه‌ها، سینه و پاهای شما قرار می‌دهد. این سنورها با سیم به یک کامپیوتر متصل هستند، اندازه سیم‌ها نیز به اندازه کافی بلند هست تا بتوانید در تخت تکان بخورید. همچنین یک گیره کوچک بر روی انگشت یا گوش شما قرار داده می‌شود تا سطح اکسیژن خون بررسی شود.
تکنسین‌ها وضعیت شما را در طول شب نظارت می‌کنند و اگر به کمک نیاز داشتید، می‌توانید با کمک تجهیزات اتاق با آن‌ها صحبت کنید. اگر خواستید در طول شب از جایتان بلند شوید، می‌توانند وارد اتاق شوندو سیم‌ها را از شما جدا کنند.
در طی انجام مطالعات، ممکن است که از دستگاه سی پپ استفاده کنید که برای آپنه خواب است. برای برخی از افراد، دستگاه بای پپ گزینه راحت‌تری است و فشار هوای بیشتری را هنگام دم وارد، و فشار کمتری را هنگام بازدم خارج می‌کند. همچنین ممکن است برای تنفس بهتر از اکسیژن استفاده کنید.
خوابیدن در کلینیک ممکن است به راحتی خانه نباشد، با این حال این مورد تاثیری بر تست خواب نخواهد گذاشت و برای به‌دست آوردن نتایج دقیق، نیازی به یک خواب کامل شبانه نیست. پس از تمام شدن پلی‌سومنوگرافی در کلینیک، سنسورها از شما جدا می‌شود و پس از آن می‌توانید به خانه بروید. اگر هم در خانه هستید می‌توانید خودتان آن‌ها را جدا کنید.
نتایج تست پلی‌سومنوگرافی
حدود 3 هفته طول می‌کشد تا نتایج تست خواب آماده شود. تکنسین مربوطه، داده‌های به‌دست آمده از مطالعات صورت گرفته بر روی خواب شما را برای تنظیم نمودار چرخه خواب استفاده می‌کند. سپس اطلاعات به‌دست آمده، به همراه سوابق پزشکی، توسط دکتر مورد بررسی قرار می‌گیرد تا در صورت وجود اختلال، آن را تشخیص دهد. اگر نتایج پلی‌سومنوگرافی غیر عادی باشند، احتمالا به یکی از اختلالاتی که در بالا به آن اشاره کردیم مبتلا هستید.
برای تشخیص آپنه خواب، پزشک معمولا از این نتایج استفاده می‌کند:
- فرکانس هر آپنه که هنگام توقف تنفس برای 10 ثانیه یا بیشتر اتفاق می‌افتد.
- فرکانس هر هیپوپنیا که هنگام مسدود شدن تنفس برای 10 ثانیه یا بیشتر اتفاق می‌افتد.
اگر عدد به‌دست آمده برای شاخص آپنه-هیپوپنیا (AHI) کمتر از 5 باشد، یعنی وضعیت نرمال است. علاوه بر این، اگر حرکت ماهیچه و امواج مغزی نرمال باشد، یعنی دچار آپنه خواب نیستید. به همین ترتیب، عدد بزرگتر از 5 عادی نیست و معانی زیر را دارد:
- اگر AHI بین 5 تا 15 باشد، نشان دهنده آپنه خفیف است.
- اگر AHI بین 15 تا 30 باشد، نشان دهنده آپنه میانه است.
- اگر AHI بزرگتر از 30 باشد، نشان دهنده آپنه شدید است.
پس از پلی‌سومنوگرافی چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر تشخیص داده شد که فرد دارای آپنه خواب است، احتمالا استفاده از دستگاه سی پپ برای او تجویز می‌شود. این دستگاه برای تنفس و ورود بهتر جریان هوا به بینی و دهان در طول خواب کمک می‌کند. در صورتی که اختلال دیگری تشخیص داده شد، پزشک مربوط گزینه‌های مختلفی برای کنترل و درمان آن‌ها در اختیار بیمار خواهد گذاشت.
نتیجه گیری و جمع بندی
در این مقاله به این موضوع پرداختیم که تست خواب چیست، چه هدفی دارد و انجام آن به چه صورت است. از آنجایی که پلی‌سومنوگرافی ریسکی ندارد و عدم توجه به اختلالات خواب ممکن است به بیماری‌های دیگری منجر شود، در صورت مشاهده علائم، به پزشک مراجعه کنید تا با انجام تست خواب بتوانید اختلالات خواب را کنترل یا درمان کنید.