ارتودنسی روشی کاربردی و معروف در صنعت دندان‌سازی و رشته دندان‌پزشکی است که به منظور منظم کردن دندان‌هایی که به صورت نامنظم و با ناهنجاری رشد کرده‌اند، با استفاده از انواع پلاک‌های ارتودنسی استفاده می‌شود. به پزشکی که در این زمینه تخصص دارد، ارتودنتیست می‌گویند و وظیفه اصلی او، طراحی، تولید و نصب پلاک دندان برای هر فرد به طور اختصاصی و مجزا است. به طور کلی پلاک‌های ارتودنسی به دو نوع کلی ارتودنسی ثابت و پلاک متحرک ارتودنسی تقسیم می‌شوند و هر یک کاربردها، مزایا و معایب خاص خود را دارند. در این مقاله قصد داریم تا درباره نوع متحرک آن صحبت کنیم و مزایا و معایب آن را مورد بررسی قرار دهیم و به علاوه، درباره انواع ارتودنسی متحرک نیز، صحبت خواهیم کرد و کاربردهای هر یک را به اختصار توضیح خواهیم داد.
پلاک متحرک ارتودنسی چیست؟
پلاک متحرک ارتودنسی، وسیله‌ای پزشکی و تخصصی است که توسط دندان‌پزشکان متخصص و به منظور انتقال دندان‌ها یا فک به سوی نقطه‌ای تازه و منظم طراحی می‌شود. روش ارتودنسی دندان پیشینه‌ای چندهزار ساله دارد و ریشه آن به مصر باستان برمی‌گردد. به گفته انجمن ارتودنتیست‌های آمریکا (AAO) ، باستان شناسان در داخل دهان برخی مومیایی‌های کشف شده در مصر، نوارهای فلزی پیدا کرده‌اند که احتمالاً برای بستن فاصله بین دندان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته و بنابراین، احتمالاً همین نوارهای فلزی کشف شده، اولین الگوهای ارتودنسی در جهان هستند. نوع مدرن و امروزی ارتودنسی از قرن هجدهم میلادی و از کشور فرانسه شروع به توسعه نمود و هنوز هم این صنعت در حال توسعه و تکامل است.
البته آنچه امروزه در دهان شما قرار می‌گیرد، بسیار متفاوت از نسخه‌های اولیه است و حتی در همین 20 سال اخیر نیز صنعت ارتودنسی پیشرفت‌های چشمگیری در این حوزه داشته. امروزه انواع ارتودنسی متحرک برای انواع ناهنجاری‌های دهانی به گونه‌ای دقیق و باکیفیت تولید می‌شوند که با سرعت و کیفیت بیشتری نسبت به گذشته، قادرند ناهنجاری‌های موجود در دندان‌های شما را رفع کنند.
مزایای ارتودنسی متحرک
همانطور که پیش از این اشاره کردیم، ارتودنسی به طور کلی به دو نوع ثابت و متحرک تقسیم می‌شود و تشخیص نوع مناسب برای هر دهان، بر عهده متخصصین این امر است. بسیاری از افراد به سبب مزایایی که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد، راحت‌تر هستند که از پلاک متحرک ارتودنسی استفاده کنند؛ اما در حقیقت این پزشک معالج شماست که با در نظر گرفتن آیتم‌های گوناگون، نوع مناسب برای شما را تجویز خواهد کرد. برخی از مزایای نوع متحرک ارتودنسی شامل موارد زیر است:
- برای تمیز کردن، به راحتی می‌توان آن را از دهان خارج کرد و نظافت بهتری انجام داد.
- از نظر استفاده، برای ناهنجاری‌های ساده و کوچک، گزینه راحت‌تری نسبت به نوع ثابت است.
- به دلیل پوشش کام دهان، فشار عمودی بیشتری وارد می‌کند.
- برای اصلاح عقب یا جلو بودن فک کودکان قابل رشد نیز مناسب است.
- در صورت داشتن درد فراوان، به صورت موقت می‌توان آن را خارج کرد.
- می‌توان در رویدادها و مهمانی‌های خاص از استفاده آن چشم‌پوشی کرد.
- نسبت به ارتودنسی ثابت، کمتر به چشم می‌آید.
- پس از قالب‌گیری دهان، بدون حضور فرد تولید می‌شود و زمان نشستن بر روی یونیت، کمتر است.
معایب ارتودنسی متحرک
پیش از اینکه به معایب پلاک متحرک ارتودنسی بپردازیم باید به این نکته اشاره کنیم که متحرک بودن این نوع پلاک، دلیلی برای استفاده نکردن از آن نیست و همه افراد باید به‌جز هنگام ورزش و غذا خوردن، در تمام ساعات شبانه روز و بی وقفه آن را در دهان خود داشته باشند. البته نحوه استفاده انواع ارتودنسی متحرک متفاوت است که در این باره پزشک شما به طور کامل با شما صحبت خواهد نمود. اما آنچه در تمام آن‌ها مشترک است، این است که باید به‌طور مداوم مورد استفاده قرار بگیرد. با علم به این موضوع در اینجا به برخی محدودیت‌ها و معایب ارتدونسی متحرک اشاره خواهیم داشت:
- در صورت عدم استفاده مداوم، تاثیری که باید را نخواهد گذاشت.
- احتمال افتادن آن وجود دارد.
- در صحبت کردن افراد تاثیر می‌گذارد.
- هنگام استفاده، کشش ماهیچه‌های دهان (به عنوان مثال در خمیازه) کمی دشوار می‌شود.
- تنها برای ناهنجاری‌های ساده کاربرد دارد.
- بر روی دندان‌های پایین، تحمل آن کمی دشوارتر است.
- برای چرخش‌های چندگانه و کجی‌های متفاوت، مناسب نیست.
- نگهداری از آن نسبت به نمونه ثابت دشوارتر است.
انواع ارتودنسی متحرک
حال زمان آن رسیده که درباره انواع ارتودنسی متحرک که در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرند صحبت کنیم. به طور کلی ارتودنسی‌های متحرک را می‌توان به دو قسمت الاینر (Aligner orthodontics) که برای تغییر حالت فک و دندان استفاده می‌شوند و ریتیِنر (retainer orthodontics) که برای نگهداری از تغییرات انجام شده استفاده می‌شوند، تقسیم نمود. تمام مواردی که بعد از این به آن‌ها اشاره می‌کنیم، در یکی از این دو گزینه قرار می‌گیرند.
- ارتودنسی متحرک نامرئی
یکی از معروف‌ترین انواع ارتودنسی متحرک که در سال‌های اخیر به شهرت بیشتری رسیده، پلاک نامرئی است که هم به عنوان درمان ناهنجاری و هم برای تثبیت (نگهداری) تغییرات ایجاد شده می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. این نوع پلاک زمانی که به عنوان الاینر مورد استفاده قرار می‌گیرد، به طور معمول هر دو هفته یکبار نیاز به تعویض کامل دارد و به صورت گام به گام، فرم فک و دندان را تغییر می‌دهد. از مزایای این نوع ارتودنسی می‌توان به عدم وجود سیم (نداشتن ظاهر بد) اشاره کرد.
- ارتودنسی متحرک با فنر Z
این نوع ارتودنسی برای یک یا چند دندان قدامی (جلویی) شما مورد استفاده قرار می‌گیرد و معمولاً برای جلو کشیدن این دندان‌ها و هم ردیف کردن آن‌ها با دندان‌های کناری، باید از پلاک متحرک با فنر زد (Z) شکل استفاده شود.
- ارتودنسی متحرک فانکشنال
این نوع ارتودنسی برای رفع اختلال بایت یا عقب و جلو بودن فک مورد استفاده قرار می‌گیرد و با عقب کشیدن فک بالا یا جلو کشیدن فک پایین، این مشکل را به مرور زمان رفع می‌کند و دو فک را با هم منطبق می‌سازد. به طور کلی دستگاه فانکشنال برای درمان انحراف جانبی فک، اوپن بایت، دیپ بایت و دیگر اختلالات فکی می‌تواند استفاده شود. البته این نوع ارتودنسی اغلب در سنین کودکی و نوجوانی می‌تواند تاثیر خود را بگذارد و پس از اتمام سن رشد، مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
- ارتودنسی متحرک هاولی
پلاک متحرک ارتودنسی هاولی یکی از پلاک‌های ریتینر یا نگهدارنده است که پس از جابجایی کامل دندان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. دندان‌هایی که به کمک انواع ارتودنسی متحرک به شکل منظم قرار می‌گیرند، پس از کنار گذاشتن ارتودنسی، تمایل بسیاری به برگشتن به حالت اول خود دارند. به همین جهت، پلاک هاولی می‌تواند به تثبیت جای دندان‌ها کمک کند و پس از آن، دیگر دندان‌ها به شکل اولیه خود باز نخواهند گشت.
- ارتودنسی متحرک بایونیتور
این نوع ارتودنسی برای عارضه اُوربایت یا دیپ بایت مورد استفاده قرار می‌گیرد و قادر است با کمک به افزایش رشد فک پایین، مشکل افرادی که به این عارضه دچار هستند را تا حدود زیادی رفع کند. در واقع زمانی که مسئله انحراف فک یا بایت به قدری عمیق باشد که به کمک ارتودنسی فانکشنال مشکل حل نشود، می‌توان از این نوع ارتودنسی استفاده نمود.
- پلاک وسیع کننده (اکسپندر)
اکسپندرها خود ممکن است انواع مختلفی داشته باشند که بسته به مسئله فرد، مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال اکسپندر کام، با قرارگیری در قسمت سقف دهان، به مرور زمان باعث گسترده شدن فک بالا شده و مشکلات فک و کام را حل می‌کند. گاهی نیز ممکن است نوع دیگری از ارتودنسی وسیع کننده برای دندان‌های پایین که بر روی هم جمع شده‌اند، مورد استفاده قرار بگیرند.
- ارتودنسی متحرک بایت پلین
بایت پلین یکی دیگر از انواع ارتودنسی متحرک است که با کمک آن می‌توان از فرو رفتن دندان‌های فک پایین به لثه پشت دندان‌های فک بالا جلوگیری کرد. بایت پلین‌ها در درمان اوربایت نقش مهمی دارند و به دو صورت اکریلیکی و سیم فلزی طراحی و تولید می‌شوند.
این هفت مورد، انواع اصلی و پرکاربرد ارتودنسی‌های متحرک هستند که در حال حاضر در کشور برای انواع ناهنجاری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. به‌جز این موارد، موارد دیگری نیز وجود دارند که در مواقع خاص و نادر کاربرد دارند و نمونه رایجی محسوب نمی‌شوند.
جمع بندی و نتیجه گیری
پلاک متحرک ارتودنسی برای رفع بسیاری از ناهنجاری‌های دهان و دندان مورد استفاده قرار می‌گیرد که استفاده از آن، مزایا و معایب خاص خود را خواهد داشت. انواع ارتودنسی متحرک برای حالت‌های گوناگون موجود در دندان‌ها توصیه می‌شوند و هر یک نیز کاربرد خاص خود را دارند. نکات مهم درباره ارتودنسی متحرک در ابتدا این است که باید با تشخیص و تجویز پزشک متخصص در نظر گرفته شود و بعضاً به راحتی و سلیقه فرد ارتباطی ندارد. نکته دوم آن است که به‌جز هنگام غذا خوردن و ورزش کردن، در تمامی ساعات شبانه روز باید مورد استفاده قرار بگیرد. گاهاً با تشخیص پزشک، پس از پایان دوره ارتودنسی، باید از پلاک‌های تثبیت کننده یا نگهدارنده یا ریتینر استفاده کنید تا دندان‌های‌تان به شکل پیشین خود باز نگردند. در پایان فراموش نکنید که انواع ارتودنسی متحرک باید توسط پزشکان حاذق و متخصص، قالب‌گیری و اجرا شوند و عدم کیفیت و دقت در ساخت ارتودنسی ممکن است بسیار باعث آزار شما شود و در نهایت هم نتیجه دلخواه شما را به ارمغان نیاورد.